Hát xoan là gì? LIST bài hát xoan hay nên nghe

Hát xoan là một loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo của người Kinh Bắc, đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại. Tuy nhiên, đối với nhiều người, hát xoan vẫn còn khá xa lạ. Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin cơ bản về nguồn gốc, đặc điểm và ý nghĩa của loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

1. Hiểu rõ về hát xoan

1.1. Định nghĩa hát xoan

Hát xoan là một loại hình dân ca lễ nghi được biểu diễn trong các dịp lễ đầu xuân tại vùng đất Phú Thọ, nơi gắn liền với các vị vua Hùng. Loại hình nghệ thuật này còn được gọi là hát cửa đình hay Khúc môn đình, bao gồm các yếu tố như hát, ca múa, nhạc, phục vụ cho tín ngưỡng chung của cộng đồng.

Năm 2011, hát xoan đã vinh dự được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện cho nhân loại cần được bảo vệ khẩn cấp. Điều này khẳng định giá trị và ý nghĩa to lớn của hát xoan đối với văn hóa Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung.

1.2. Hát xoan trong tiếng Anh

Để bảo tồn tính độc đáo và tinh túy của loại hình nghệ thuật truyền thống này, thuật ngữ "Hát xoan" thường được giữ nguyên trong tiếng Anh. Tuy nhiên, đôi khi nó cũng có thể được dịch là "Xoan Singing" hoặc "Folk Song of Phu Tho Province" để chỉ đến những giai điệu đặc trưng chỉ có tại vùng đất Phú Thọ.

hat xoan la gi 2

>>> Xem thêm: 3 thương hiệu âm thanh nổi tiếng thế giới và chất lượng

2. Nguồn gốc của hát xoan Phú Thọ

Mặc dù chưa có thông tin chính xác về nguồn gốc của hát xoan Phú Thọ, nhưng theo truyền thuyết, loại hình nghệ thuật này đã xuất hiện từ thời vua Hùng dựng nước. Tương truyền rằng, khi vua Hùng tìm đất xây dựng đô thành, ông đã dừng chân tại Phù Đức - An Thái và nhìn thấy lũ trẻ đang hát múa vui tươi. Vua đã rất thích thú và dạy cho chúng một số điệu múa gọi là điệu Xoan tiên.

Tuy nhiên, theo nhiều nghiên cứu, hát xoan chính thức xuất hiện vào thế kỷ 15, thời kỳ Hậu Lê. Lời ca của xoan rất giống với văn chương, phong cách sử dụng ngôn từ của thời kỳ này với thể thất ngôn, xen kẽ những câu 6 tiếng.

3. Những đặc trưng nổi bật của nghệ thuật hát xoan

Hát xoan gắn liền với tín ngưỡng thờ cúng

Điểm đặc biệt của hát xoan chính là ý nghĩa tôn vinh tín ngưỡng thờ cúng vua Hùng và tổ tiên của người Việt. Loại hình nghệ thuật này thường được biểu diễn trong các dịp giỗ tổ, lễ hội tưởng nhớ công ơn của các vị vua Hùng, cũng như tại các đình, chùa, đền ở Phú Thọ và Vĩnh Phúc.

Nội dung của các bài hát xoan thường thể hiện lòng tôn kính, tưởng nhớ công ơn của vua Hùng và tổ tiên, đồng thời cầu mong cho mùa màng bội thu, cuộc sống an khang thịnh vượng. Ca từ của xoan được viết bằng ngôn ngữ dân dã, kết hợp với sự trang nghiêm, nho nhã để thể hiện sự thành kính và tôn trọng đối với các bậc tiền nhân.

Hát xoan - Sự hòa quyện giữa ca, múa, nhạc và thơ

Hát xoan là một loại hình nghệ thuật tổng hợp, kết hợp hài hòa giữa ca, múa, nhạc và thơ. Mặc dù không thường xuyên được biểu diễn trên các sân khấu hiện đại, nhưng hát xoan vẫn mang một giá trị nghệ thuật cao, với những điệu múa và giai điệu hòa quyện, được trình diễn trên nền chiếu và được dẫn dắt bởi các nghệ nhân nam đứng bên cột đình.

Một điểm đặc biệt của hát xoan chính là sự đối đáp, giao lưu giữa các làng xoan với nhau, tạo nên sự độc đáo và riêng biệt mà khó có thể tìm thấy ở bất kỳ loại hình nghệ thuật nào khác.

Hát xoan mang tính cộng đồng cao

Ban đầu, hát xoan chỉ được biểu diễn trước bàn thờ để cầu nguyện thần linh phù hộ. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng, loại hình nghệ thuật này đã mở rộng ra các không gian rộng lớn hơn như sân đình, chùa, với sự tham gia đông đảo của cộng đồng.

Nội dung của các bài xoan ngày càng trở nên đa dạng và phong phú, bao gồm các lối hát giao duyên nam nữ, phú, lý, ghẹo và cả các trò chơi để thu hút sự quan tâm của khán giả. Ngày nay, không chỉ các nghệ nhân mà cả những người tham dự để thờ cúng cũng có thể tham gia vào các buổi biểu diễn hát xoan.

Hát xoan - Kết quả của quá trình sáng tạo mạnh mẽ

Các nghệ nhân làng xoan không chỉ tạo nên sự độc đáo qua điệu múa và tiếng hát, mà còn thông qua việc đổi mới, mở rộng các chủ đề và sử dụng từ ngữ đa dạng. Mỗi làng xoan mang những đặc trưng riêng, tạo nên sự phong phú và sáng tạo trong cách thể hiện nghệ thuật này.

4. Nhạc cụ và trang phục trong hát xoan

Nhạc cụ sử dụng trong hát xoan

Trong các buổi biểu diễn hát xoan, các nhạc cụ đặc trưng như trống và phách tre thường được sử dụng. Người kép nam đóng vai trò lĩnh xướng và múa đệm, thường sử dụng trống con và trống cái để tạo nên nhịp điệu và âm thanh đặc trưng của loại hình nghệ thuật này.

hat xoan la gi 3

Trang phục trong hát xoan

Trang phục cũng là một phần không thể thiếu, góp phần tạo nên sự hấp dẫn và thu hút cho các màn trình diễn hát xoan. Nam giới thường mặc áo thể, kết hợp với khăn xếp và quần trắng. Trong khi đó, phụ nữ thường diện áo năm thân, khăn mỏ quạ, áo cánh trắng, yếm điều và thắt lưng bằng các dải yếm màu sắc khác nhau, kết hợp với quần lụa và đeo xà tích.

Mỗi loại trang phục mang một ý nghĩa và thông điệp riêng, tạo nên sự độc đáo và đặc sắc cho từng nhân vật trong màn trình diễn hát xoan.