Hát xoan là gì? Giải mã đặc điểm của nghệ thuật hát xoan

Hát Xoan là một loại hình dân ca lễ nghi phong tục thờ thần và thành hoàng thường được trình diễn trong các dịp lễ đầu xuân tại Phú Thọ, vùng đất tổ của các vị vua Hùng. Nó còn được biết đến với các tên gọi khác như hát cửa đình hay Khúc môn đình, bao gồm các yếu tố nghệ thuật như hát, ca múa và nhạc phục vụ tín ngưỡng chung của cộng đồng. Vào năm 2011, hát Xoan đã được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại, đồng thời cần được bảo vệ khẩn cấp.

Nguồn gốc của nghệ thuật hát Xoan ở Phú Thọ vẫn còn nhiều điều bí ẩn và không ai biết chính xác. Tuy nhiên, có những tương truyền và tích cực về việc ra đời của nghệ thuật này.

Một trong những tương truyền phổ biến cho biết rằng khi vua Hùng đang tìm đất để xây dựng đô thành và lập nước, họ đã dừng chân nghỉ tại Phù Đức – An Thái, quê hương của nghệ thuật Xoan. Tại đây, vua nhìn thấy lũ trẻ vùng này chăn trâu vui vẻ hát múa. Vua đã thích thú và dạy cho chúng một số điệu múa gọi là điệu Xoan tiên.

Theo một tương truyền khác, vì vợ của vua Hùng gặp khó khăn khi sinh nở, nàng Quế Hoa được mời đến với tài năng múa và hát vượt trội hơn người để biểu diễn và giúp vợ vua sinh con. Sau đó, nhờ sự giúp đỡ của nàng Quế Hoa, vợ vua đã sinh được ba người con trai tuấn tú và tài năng. Vua rất hạnh phúc và cho công chúa và cung nữ học theo điệu múa của nàng Quế Hoa. Do đó, thời điểm này thường được gọi là mùa xuân, và hát Xoan ban đầu được biết đến với tên gọi là hát Xuân.

Theo các nghiên cứu, nghệ thuật hát Xoan được cho là chính thức xuất hiện từ thế kỷ 15, vào thời kỳ Hậu Lê. Điều này được chứng minh bởi ca từ của Xoan có phong cách sử dụng ngôn từ và thể thất ngôn giống với văn chương của thời kỳ này, thường xen kẽ những câu 6 tiếng.

Hát Xoan là một loại hình nghệ thuật dân gian có những đặc điểm riêng biệt và giá trị đặc biệt:

3.1. Mang giá trị tín ngưỡng: 

Hát Xoan phản ánh tín ngưỡng thờ cúng vua Hùng và tổ tiên của dân tộc. Nó thường được biểu diễn trong các nghi lễ cúng bái tổ tiên và lễ hội tưởng nhớ tổ tiên tại Phú Thọ và Vĩnh Phúc. Nội dung của các câu hát thường tưởng nhớ công ơn vua Hùng và mong muốn được phù hộ, mùa màng bội thu, an khang thịnh vượng.

3.2. Mang tính giá trị nghệ thuật độc đáo: 

Hát Xoan được tạo nên từ sự kết hợp của ca múa, nhạc và thơ, mang lại tính nghệ thuật rất cao. Cách biểu diễn và giao lưu giữa các làng Xoan với nhau tạo ra những trải nghiệm độc đáo và hấp dẫn.

3.3. Mang tính cộng đồng cao: 

Hát Xoan ban đầu được biểu diễn trước bàn thờ thần linh để thần linh phù hộ, nhưng sau này đã mở rộng ra các không gian lớn hơn như sân đình, chùa để thu hút số lượng người tham gia rất lớn. Nội dung của các bài Xoan cũng ngày càng phong phú và hấp dẫn.

3.4. Kết quả của quá trình sáng tạo mạnh mẽ: 

Sự sáng tạo của các nghệ nhân làng Xoan không chỉ thể hiện qua điệu múa và tiếng hát mà còn qua các chủ đề mới lạ, cách sử dụng từ ngữ mới mẻ. Sự phát triển mạnh mẽ của hát Xoan chính là kết quả của sự kết hợp giữa tín ngưỡng và sự sáng tạo không ngừng của các cộng đồng Xoan.

Trong biểu diễn hát Xoan, nhạc cụ chính được sử dụng bao gồm trống và phách tre. Kép nam thường đảm nhận vai trò người hát dẫn (lĩnh xướng) và thường múa đệm kèm theo nhịp của trống con và trống cái.

Đây là phần đầu tiên trong biểu diễn hát Xoan, phục vụ cho các nghi lễ cúng bái thần linh và vua Hùng. Vì đây là phần rất quan trọng, những người hát phần nghi lễ được tuyển chọn vô cùng kỹ lưỡng và chặt chẽ. Phần hát nghi lễ này phải được thể hiện một cách trọn vẹn và hoàn hảo từ trang phục, giọng hát đến phần múa.

Hát nghi lễ thường đi kèm với các mâm cúng dâng lên, sau đó là màn mời chào đức vua về làng. Khi tục dâng lễ hoàn thành, đoàn kiệu bát công do 8 chàng trai trẻ trung, tuấn tú chưa lấy vợ và nhà không có tang, đeo đầy đủ phướn, trướng, chiêng, đồ cầm lên để rước vua từ điện về đình. Dưới gầm kiệu, có 4 xoan đào trẻ tuổi, chưa lấy chồng, hát điệu phụ giá.

Phần quả cách trong hát Xoan thường rất đa dạng và linh hoạt, phù hợp với mọi tầng lớp xã hội và mọi độ tuổi. Hiện nay, có 15 quả cách được lưu giữ và biểu diễn trong hát Xoan, bao gồm:

• Nhàn ngân cách
• Xoan thời cách
• Tràng mai cách
• Đồng dẫy cách
• Mục đồng cách
• Thuyền chèo cách
• Tứ mùa cách
• Kiều giang cách
• Chơi dân cách

Những quả cách này đều mang nhiều ý nghĩa và màu sắc văn hóa, phản ánh đời sống, tâm trạng, và mong muốn của người dân trong vùng về cuộc sống, mùa màng, và sự hòa hợp trong cộng đồng.

Hát giao duyên thường là phần cuối cùng trong biểu diễn Xoan ở Phú Thọ. Đây là phần biểu diễn gần gũi và cuốn hút, thể hiện tình cảm chân thành giữa các cặp nam thanh nữ tú. Các lối hát giao duyên thường gặp trong Xoan như:

• Hát Bỏ Bộ
• Đố Huề
• Hát Huề
• Hát Bợm
• Hát Đúm
• Đố Chữ

Trong đó, múa Bỏ Bộ được xem là phần múa minh hoạ, khiến cho biểu diễn trở nên sống động và chân thực nhất. Trong mỗi lối hát giao duyên, người tham gia thường hát và múa cùng nhau, tạo ra những pha biểu diễn tinh tế và hấp dẫn cho khán giả.

Để có trải nghiệm trọn vẹn với nghệ thuật hát Xoan, bạn nên tham gia các buổi biểu diễn hát Xoan đầu năm tại các đình, chùa tại Vĩnh Phúc. Tuy nhiên, nếu không có điều kiện hoặc thời gian để tham gia trực tiếp, bạn vẫn có thể tận hưởng nghệ thuật này ngay tại nhà thông qua việc sử dụng các thiết bị âm thanh chất lượng.

Đầu tiên, bạn cần chuẩn bị một dàn karaoke đầy đủ với các thiết bị như loa, amply hoặc cục đẩy công suất từ các thương hiệu uy tín như JBL, Bose, hoặc BMB. Điều này giúp đảm bảo âm thanh phát ra sẽ chất lượng và sống động hơn. Ngoài ra, nếu bạn muốn tiết kiệm không gian, bạn có thể chọn các dòng loa kéo, chúng vẫn đáp ứng tốt cho việc nghe nhạc và hát Xoan, mặc dù chất lượng có thể không bằng dàn karaoke truyền thống.

Tuy nhiên, để có trải nghiệm tốt nhất, hãy chọn các thiết bị âm thanh chất lượng cao và cân nhắc các yếu tố như công suất, độ nhạy, và chất lượng âm thanh để đảm bảo rằng bạn có thể thưởng thức nghệ thuật hát Xoan một cách tốt nhất có thể ngay tại nhà.

Chúng tôi rất vui được giúp bạn hiểu hơn về nghệ thuật hát Xoan, một phần quan trọng của di sản văn hoá dân gian của dân tộc Việt Nam. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp đã giúp bạn có cái nhìn tổng quan và sâu sắc hơn về nguồn gốc, đặc điểm và giá trị của hình thức nghệ thuật này.

Tech Sound Việt Nam luôn sẵn lòng chia sẻ thêm nhiều thông tin bổ ích khác về âm nhạc và văn hoá, hãy tiếp tục theo dõi để không bỏ lỡ những bài viết hấp dẫn tiếp theo. Hẹn gặp lại các bạn trong những bài viết sắp tới!

Bài viết liên quan

• Hướng dẫn cách ghép cục đẩy với amply đơn giản từ A đến Z
• Mách bạn cách chọn cục đẩy phù hợp với loa
• Có những loại cục đẩy công suất nào trên thị trường?

CÔNG TY CỔ PHẦN TECH SOUND VIỆT NAM

Hotline: 0942979696 / 0933469555

Địa chỉ Showroom: Số 07-B2 khu ShopHouse24h, Tố Hữu, Vạn Phúc, Hà Đông, Hà Nội.

Website: www.techsound.vn

Youtube: http://ldp.to/ytbtechsound

Zalo: http://ldp.to/zalotechsound

Facebook: http://ldp.to/fbtechsound