5 phút tìm hiểu về hát Xẩm truyền thống nước ta

Hát Xẩm là một loại hình nghệ thuật dân gian cổ truyền của Việt Nam, được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể quốc gia cần được bảo tồn. Nó phát triển mạnh mẽ và phổ biến tại các vùng đồng bằng Bắc Bộ và trung du miền núi phía Bắc của đất nước.

Ban đầu, hát Xẩm xuất phát như một hình thức nghệ thuật mưu sinh của những người dân nghèo khổ, thường biểu diễn tại các chợ, đường phố và những nơi có đông người qua lại. Từ "Xẩm" thường ám chỉ đến những người biểu diễn trong nghệ thuật này.

Theo quan niệm dân gian, hát Xẩm thường gắn liền với những nghệ sĩ khiếm thị và nghèo khổ, họ phải rong ruổi khắp nơi, không có nhà cửa ổn định, thường chỉ sử dụng cây đàn và tiếng hát của mình để kiếm sống.

Hát Xẩm thường liên quan đến hình ảnh của những người dân nghèo khổ, những người khiếm thị, ôm cây đàn và hát để kiếm sống. Nội dung của các bài Xẩm thường phản ánh hiện thực xã hội qua từng thời kỳ cụ thể. Để biểu diễn một bài Xẩm, nghệ nhân cần phải thành thục trong việc chơi nhạc cụ, kết hợp hát và chơi nhạc sao cho ăn khớp và hoà quyện nhất. Hát Xẩm đặt yêu cầu cao về việc biểu đạt cảm xúc, nghệ nhân phải thể hiện rõ tâm tư, tình cảm của nhân vật qua từng lời ca, tiếng hát và cách chơi nhạc cụ.

Xẩm thường mang yếu tố thơ ca, với nhiều bài thơ được diễn ca, như thơ của Nguyễn Khuyến, Tản Đà, Nguyễn Bính. Nghệ thuật hát Xẩm thường được coi là trung ca, tức là những bài hát nhạc về trung hiếu lễ nghĩa.

Dưới đây là một số làn điệu phổ biến trong nghệ thuật hát Xẩm, cùng với mô tả về đặc điểm của từng điệu:

• Làn điệu Xẩm chợ: Biểu diễn ở những góc chợ với giai điệu ngắn gọn, giản dị, có tính hóm hỉnh để thu hút sự chú ý của người nghe.
• Làn điệu Thập ân: Thể hiện lòng biết ơn cha mẹ từ nhỏ đến khi trưởng thành, ghi nhớ 10 điều khắc ghi công ơn gia đình. Giai điệu thường da diết, giàu cảm xúc, thể hiện chữ Hiếu trong xã hội.
• Làn điệu Phồn Huê: Diễn tả đau khổ và tủi nhục của phụ nữ trong xã hội phong kiến, thể hiện sự đồng cảm với họ.
• Điệu Riềm Huê (Xẩm Huê Tình): Giai điệu tươi vui, thường về tình yêu đôi lứa và châm chọc thói hư tật xấu thời bấy giờ.
• Điệu Chênh Bong: Mang tính trữ tình, duyên dáng, thể hiện tình yêu đôi lứa tuổi mới lớn, cập kê.
• Điệu Hò bốn mùa (Hò khoan): Ban đầu được sử dụng trong công việc của nông dân, sau đó được biến tấu để phù hợp với các sân khấu đô thị.
• Điệu Hát ai: Nội dung thường là than thở về cuộc đời và xã hội, thể hiện sự khó khăn và khổ cực trong cuộc sống.
• Xẩm sai: Phản ánh và lên án thói hư tật xấu trong xã hội, bắt nguồn từ điệu hát Sai trong các nghi lễ trừ tà thời xưa.
• Điệu Ba bậc: Thường là lời hát tự sự của chàng trai dành cho một cô gái, mang tính bác học dùng cho đối tượng tri thức.
• Xẩm Hà Liễu (Nữ Oán/Nhân Tư): Lời tự than và ai oán, với giai điệu da diết, chậm rãi. Thường là các đoạn trong một bài Xẩm kéo dài vài khổ lời.
• Xẩm tàu điện: Xuất hiện vào thế kỷ XX tại Hà Nội, khi các chuyến tàu trở thành nơi mưu sinh và biểu diễn của các nghệ sĩ Xẩm.

Nghệ thuật hát Xẩm được coi như một dạng hát nói, kết hợp giữa việc hát và kể chuyện, thường mang tính tự sự và lời văn. Các bài Xẩm thường được truyền miệng và không có tác giả cụ thể, thể hiện những tâm tư, khát vọng của người dân, nông dân, thị dân và phụ nữ trong xã hội phong kiến. Đồng thời, nó cũng phản ánh suy nghĩ của bản thân trước xã hội và chính quyền thời đó.

Ngoài những chủ đề phản ánh hiện thực xã hội, hát Xẩm còn thể hiện tinh thần lạc quan, tình yêu đôi lứa, sự cảm thông của các tầng lớp dân nghèo và niềm tin vào một cuộc sống tốt đẹp hơn, biết ơn sự dưỡng dục của cha mẹ. Trong thời kỳ chiến tranh, Xẩm cũng có nội dung khích lệ tinh thần yêu nước, đấu tranh một lòng vì Đảng, vì nước, vì dân.

Ca từ trong hát Xẩm chịu ảnh hưởng sâu sắc từ hệ thống ca dao, tục ngữ và dân ca của miền Bắc Việt Nam. Các bài thơ lục bát và biến thể được sử dụng làm lời hát Xẩm, với tiếng láy, tiếng đệm thường được lấy để tạo nên giai điệu đặc trưng. Loại hình nghệ thuật này không quá hàn lâm, mà tập trung vào sự dung hoà và dễ hiểu với mọi người, phù hợp với năng khiếu của người biểu diễn. Từ khi ra đời, Xẩm trở thành một kênh thời sự âm nhạc, luôn mang những thông điệp phản ánh thực tế xã hội.

Biểu diễn hát Xẩm thường chỉ sử dụng một chiếc đàn nhị để độc tấu, trong đó nghệ nhân sẽ vừa đánh đàn và vừa hát. Tuy nhiên, theo thời gian và yêu cầu về số lượng nghệ sĩ biểu diễn cùng lúc, nhạc cụ sử dụng trong hát Xẩm đã trở nên phong phú hơn, bao gồm:

• Đàn nhị: Đàn nhị là nhạc cụ chính trong hát Xẩm, được sử dụng để tạo ra các giai điệu và âm điệu.

• Sênh: Sênh là một loại nhạc cụ dây có thể được sử dụng để tạo ra các giai điệu phụ hỗ trợ cho đàn nhị.

• Trống mảnh (trống Xẩm): Trống mảnh hoặc trống Xẩm được sử dụng để tạo ra nhịp điệu và âm thanh đồng điệu cho buổi biểu diễn.

• Bộ phách: Bộ phách là một loại nhạc cụ gõ, được sử dụng để tạo ra các tiếng đập nhịp điệu trong hát Xẩm.

• Đàn bầu: Đàn bầu có thể được sử dụng để thể hiện các giai điệu đặc biệt và tạo ra các âm thanh độc đáo cho biểu diễn.

• Đàn giáo: Đàn giáo là một loại nhạc cụ dây khác có thể được sử dụng để thêm vào các phần nhạc trong hát Xẩm.

• Thanh la: Thanh la được sử dụng để tạo ra các giai điệu cao và tăng thêm sự đa dạng âm nhạc cho buổi biểu diễn.

• Đàn đáy: Đàn đáy là một loại nhạc cụ dây khác có thể được sử dụng để tạo ra âm điệu thấp và thêm vào sự phong phú cho âm nhạc của hát Xẩm.

• Trống cơm: Trống cơm là một loại trống nhỏ, thường được sử dụng để tạo ra tiếng đập nhịp điệu phù hợp với giai điệu của hát Xẩm.

Sự phát triển và phong phú hóa của nhạc cụ trong hát Xẩm đã tạo ra một bản sắc đa dạng và phong phú cho nghệ thuật truyền thống này.

Bài viết trên giải đáp về nghệ thuật hát Xẩm, từ nguồn gốc lịch sử phát triển cho đến các đặc điểm cũng như các làn điệu của dòng nghệ thuật dân gian này. Thông qua các thông tin cung cấp, độc giả có thể hiểu rõ hơn về nét đẹp văn hoá của người Việt qua hát Xẩm. Cũng đồng thời khuyến khích độc giả tiếp tục theo dõi Tech Sound Vietnam để có thêm nhiều thông tin bổ ích khác về văn hoá âm nhạc và nghệ thuật.

Bài viết liên quan

• Những tiêu chí chọn mua micro bạn cần biết
• Tổng hợp 10 loại micro không dây tốt nhất 2023
• Chia sẻ kinh nghiệm mua micro không dây tốt nhất

CÔNG TY CỔ PHẦN TECH SOUND VIỆT NAM

Hotline: 0942979696 / 0933469555

Địa chỉ Showroom: Số 07-B2 ShopHouse24h, Tố Hữu, Vạn Phúc, Hà Đông, Hà Nội.

Website: www.techsound.vn

Youtube: http://ldp.to/ytbtechsound

Zalo: http://ldp.to/zalotechsound

Facebook: http://ldp.to/fbtechsound